Bescherming leefomgeving door veilig gezonde leefomgeving en goede omgevingskwaliteit

Almere is uniek: Een meerkernige stad doordrongen met water en groen. Inwoners en bezoekers trekken graag de groene ruimte in om te bewegen, elkaar te ontmoeten en zo hun mentale en fysieke gezondheid te verbeteren. Belangrijk voor een stad waarin gezondheidskenmerken als gewicht en welzijn minder goed scoren dan gemiddeld in Nederland.

Het groenblauwe raamwerk van Almere staat echter onder druk, vanwege de enorme woningbouwopgave, de schaarser wordende ruimte, een veranderend klimaat en een afnemende biodiversiteit. Meer dan voorheen is het nodig de groenblauwe structuur in Almere te beschermen én verder te ontwikkelen, om oplossingen te bieden voor gezondheid, klimaatverandering en biodiversiteit. In het programma Groen Blauw werken we aan die oplossingen. We versterken de natuurwaarde van het groenblauwe netwerk, maken groene recreatiegebieden toegankelijk om te bewegen en ontspannen en benutten het groen dicht bij de huizen voor klimaatadaptatie en gezondheid. Door dit te doen versterken we bovendien de identiteit van Almere als groene en gezonde stad.

De doelstellingen die centraal staan in de programmalijn Groene en waterrijke identiteit zijn de volgende:

• Een sterk en toekomstbestendig natuurlijk systeem, dat tegen een stootje kan;
• Een klimaatbestendige stad, waar bomen en water verkoeling en beschutting bieden;
• Een gezonde leefomgeving, waar je gemakkelijk buiten kan ontspannen en bewegen;
• Een sterke blauwgroene identiteit, een gezond vestigingsklimaat en economisch succes, door het bieden van een groene en gezonde leefomgeving met toeristische bestemmingen.

In 2023 is veel werk verricht voor het groen-blauwe raamwerk van Almere:

Voor de sleutelprojecten stond in 2023 het opleveren van de inrichtingsplannen centraal. In het sleutelproject Almeerderhout is onder andere een voorlopig ontwerp voor het Boscircuit opgeleverd, is samen met bewoners invulling gegeven aan de Boskamers en is een stoere huisstijl ontwikkeld voor het stadsbos. Daarnaast zijn in het sleutelproject Excellente groene en gezonde leefomgeving de definitieve ontwerpen opgeleverd voor de speelroute Nobelhorst en Singeleiland Leemwierde, is een plan van aanpak gemaakt voor de Ecozone Pampus en is een wildsignaleringssysteem uitgewerkt voor de Steigerdreef.

Naast de sleutelprojecten zijn ook programma-breed resultaten geleverd. Een hoogtepunt dit jaar was de ontwikkeling en publicatie van de Groen Blauwe kaart; een ode aan het groenblauwe karakter van Almere. Daarnaast is een publiekscampagne voor het deelproject Onze Bomen uitgevoerd. Dit project is een samenwerking met Staatsbosbeheer, Pius Floris en IVN Natuureducatie. Via een webapp kunnen bewoners informatie over een boom invoeren waarna de app berekent wat deze boom doet voor de omgeving.

Een impuls geven aan (stads)natuur wordt gezien als een voorwaarde voor stedelijke groei. Het is nodig dat het ecosysteem opgewassen is tegen de toenemende verstedelijking en minder kwetsbaar is voor ziekten en plagen. Het doel van het sleutelproject Ecologische Verbindingen is het realiseren van een toekomstbestendig natuurnetwerk, dat de ecologische kerngebieden van Almere en Zuidelijk Flevoland verbindt. Dwars door de stad. Om daarmee het leefgebied van dieren te beschermen en te vergroten. Hiervoor worden vier ecologische verbindingen gerealiseerd:

1. Verbinding Kromslootpark & Lepelaarplassen, langs de Hoge Wetering (Ecozone Pampus);
2. Verbinding Vroege Vogelbos & Almeerderhout, langs de A6/ De Steiger (Ecozone De Steiger);
3. Verbinding Buitenhout & Vaartsluisbos (Ecozone Lage Vaart);
4. Verbinding Almeerderhout-Buitenhout-Kotterbos (Ecozone Hoge Vaart);

Afbeelding: Contouren van de 4 ecozones

In 2023 zijn de volgende resultaten te noemen ten aanzien van deze ecologische verbindingen:

• Begin 2023 is het Definitief Ontwerp (DO) van het basispakket (op grondeigendom van de gemeente) overgedragen aan Stadsruimte ten behoeve van de realisatie. Bij de overdracht is besloten om het ontwerp nog een stap verder uit te werken. Dit uitvoeringsontwerp is bijna gereed.
• De wildsignalering in de ecozone De Steiger is uitgewerkt.  Het systeem zal op twee plaatsen worden toegepast: op kruising met de Steigerdreef en met de busbaan. De installatie is inmiddels technisch beoordeeld en akkoord bevonden door Stadsruimte. Ook is vastgesteld dat er geen vergunning nodig is voor de plaatsing. Momenteel loopt het inkoopproces. Plaatsing wordt verwacht in Q1 van ’24.
• Onderdeel van het basispakket is de vervanging van drie duikers door bruggen over de Hoge Wetering (ook Galjoottocht genoemd). Onze ecologische doelen zijn gekoppeld met de doelen van Gebiedsontwikkeling ten behoeve van de waterafvoer van Poort. De aanbesteding van twee van de drie bruggen (ter hoogte van de Galjootweg en Botterweg) verloopt daarom via Gebiedsontwikkeling. Eén van de twee bruggen betreft een dubbele brug. Vanuit het projectteam wordt toegezien op de juiste implementatie van de ecologische eisen. Tot op heden loopt dit project naar verwachting en zullen de bruggen in de Galjootweg en Botterweg in 2025 gereed zijn. Over de brug in de Pampushavenweg worden nog nadere afspraken gemaakt.
• Er zijn vanuit het DO een viertal Fauna-Uittreed-Plaatsen (FUPs) voorzien in de Lage Vaart. In samenspraak met provincie Flevoland (beheerder) is vastgesteld dat de huidige kades op de aangegeven locaties geen aanleiding zijn om de FUPS aan te leggen. Wild kan zonder problemen in en uit het water komen.
• Provincie Flevoland heeft €2.500.000 (SPUK-Programma Natuur 1e tranche) beschikbaar gesteld voor verdere verbetering van de ecozone Pampus, vooruitlopend op de toekomstige woningbouwlocaties in het gebied Pampus. Hiervoor is een programma van eisen opgesteld.

Om het huidige Almere zoals zich dat nu aan ons voordoet en ervaren te begrijpen moet je terug in de tijd. Er zijn drie thema’s te onderscheiden die belangrijke hoofdstukken in het verhaal van Almere vertellen: de pionierstijd van Almere, het groenblauwe karakter en experimentele ontwerpen.

In Almere gelden als primaire waarderingscriteria: cultuurhistorische waarden, architectuurhistorische, kunsthistorische & ruimtelijkhistorische waarden, situationele & ensemblewaarden, identiteitswaarden en de belevingswaarden. Secundaire waarderingscriteria zijn gaafheid & herkenbaarheid en zeldzaamheid. Om invulling te geven aan de wettelijke verplichting om op een zorgvuldige wijze met cultureel erfgoed om te gaan, gaat Almere aan de slag. Stapsgewijs worden de dertig Post 65 objecten/gebouwen/structuren/landschappen die zijn opgenomen in de Iconen van Almere door de gemeente onderzocht in de vorm van een cultuurhistorische waardestelling. In een waardestellend onderzoek worden de monumentale waarden inzichtelijk gemaakt en beargumenteerd. De identiteitswaarde en belevingswaarden worden door middel van participatie opgehaald bij de Almeerders. Door middel van de participatie wordt de actuele culturele en maatschappelijke meerwaarde van een object of plek voor de inwoners van Almere getoetst en meegenomen in waardestelling.

Afbeelding: cultuurhistorische waardenkaart van Almere.

Het allereerste monument van Almere is het voormalige politiebureau in Almere Haven. Het politiebureau (1985) is in april 2019 aangewezen. Het gebouw is het eerste gerealiseerde ontwerp van het nu wereldberoemde architectenbureau opgericht door Rem Koolhaas, het Office for Metropolitan Architecture (OMA).

Afbeelding: Almere Haven, Bivak 1, Voormalig politiebureau, 1982-1985, Office for Metropolitan Architecture (OMA): Rem Koolhaas, Arjan Karssenberg, Jeroen Thomas.

In mei 2022 werd de Seintoren op het Havenhoofd in Almere Haven aangewezen als het tweede gemeentelijke monument. De Seintoren (1958) staat sinds 1998 op de landtong nadat het door Rijkswaterstaat aan Almere werd geschonken. Naast de bijzonder vormgeving, legt de Seintoren ook de link tussen Almere Haven als moderne versie van een Zuiderzeestadje.

Afbeelding: Almere Haven, Havenhoofd 134, Seintoren, 1958, Leendert Boer.

In 2023 zijn er twee objecten aangewezen als gemeentelijk monument in Almere Haven; Het Bivakhuisje in juni en Goede Rede in december. Het Bivakhuisje (1975) maakte onderdeel uit van Het Bivak, waar werkers die permanent aanwezig moesten zijn op de bouwplaats van Almere Haven woonden met hun gezinnen. Tegenwoordig bevindt het laatst overgebleven Bivakhuisje zich op volkstuincomplex V.T.V. Water-Land waar het dienst doet als clubgebouw.

Afbeelding: Almere Haven, Meentweg 2, Het Bivakhuisje, 1975.

Goede Rede (1979) is het eerst gerealiseerde kerkgebouw in Almere Haven. Drie kerkgenootschappen gaven destijds opdracht voor een kerkencentrum waar de allereerste bewoners van Almere konden kerken. De Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders gaf opdracht tot de vrijstaande klokkentoren om voor de stad in de kale vlakte een oriëntatiepunt te creëren.

Afbeelding: Almere Haven, Kerkgracht 60, Goede Rede, 1979, Architekten Buro Steen en Tuinhof: Gerrit Steen.

Naast cultuurhistorische waardestellingen die als basis dienen om objecten/gebouwen/structuren/landschappen aan te wijzen als gemeentelijk monument, worden er ook quick scans gemaakt van wijken in de Post 65 gebieden zoals opgenomen op de cultuurhistorische waardenkaart. Een quick scan is een cultuurhistorische analyse waarin een eerste beoordeling van de erfgoedwaarden op basis van een kort, globaal onderzoek worden gemaakt. Bij stedelijke ontwikkelingen worden deze erfgoedwaarden meegenomen in de ruimtelijke plannen. In december 2022 werd de allereerste quick scan opgeleverd van Almere Haven Centrum. Mei 2024 verwachten wij de quick scan van Almere Stad Centrum.

Afbeelding: Almere Haven Centrum, Post 65.

Alle cultuurhistorische waardenstellingen en quick scans zijn sinds november 2023 openbaar in te zien en op te vragen via erfgoed@almere.nl . Hier staan ook rapporten van objecten/gebouwen/structuren/landschappen die wel zijn onderzocht, maar uiteindelijk niet aangewezen als gemeentelijk monument.

Opgraving Stichtsekant

In februari-mei 2023 zijn op bedrijventerrein Stichtsekant drie middensteentijd vindplaatsen opgegraven. Hiermee is de informatiewaarde van deze vindplaatsen ex situ veiliggesteld. Deze vindplaatsen konden niet worden ingepast in het stedenbouwkundige plan. De vondsten worden op dit moment onderzocht. De resultaten worden in de loop van 2025 gerapporteerd.

Afbeelding: Vogelvluchtfoto archeologische vindplaatsen Stichtsekant

Oosterwold

In januari 2023 is op kavel A’ een archeologische vindplaats uit de tijd van de Swifterbantcultuur ontdekt op een oever in het fossiele Eemsysteem. Aanvullend specialistisch onderzoek moet uitsluitsel geven over de exacte aard. Op basis van de veldwaarnemingen lijkt het te gaan om een prehistorische akker van 6000 jaar oud. Deze vindplaats wordt ingepast op een particuliere kavel.

Afbeelding: Almere Oosterwold, AHN4 met stroomgeul Eem en vindplaatsen (rood).

In juni 2023 is op kavel P, tegenover de Vliervelden, een middensteentijd vindplaats aangetroffen op een dekzandrug langs de hoofgeul van de Eem. Tevens zijn palen gevonden die behoren tot een structuur die dateert uit 1500 v.Chr.  (midden-bronstijd). Deze vindplaats, inclusief fossiele geul van de Eem, worden ingepast in de toekomstige structuur van de kavel. De scholen die aan de vindplaats grenzen, hebben de intentie uitgesproken om deze locatie te betrekken in hun educatieve programma.
In december 2023 is met behulp van een magnetometer het aardmagnetisch veld in kaart gebracht van kavels L en M (circa 60 hectare). In de achtergrondruis van het aardmagnetisch veld zijn structuren gemeten die veroorzaakt worden door de fossiele geulen van het Eemsysteem. Deze geulstructuren zijn niet alleen archeologisch relevant vanwege de hoge verwachting op vindplaatsen, maar ook vanwege complexe bodemdaling. Dit helpt ons om Oosterwold beter Water en Bodem Sturend te ontwikkelen (Eemvallei).

Afbeelding: Almere Oosterwold, magnetometer opnames met duidelijke geulstructuren van de Eem.

Almere Pampus

In juli 2023 is de locatie van een middeleeuwse kerkkap definitief bevestigd. Deze kerkkap maakt onderdeel uit van een dak van een daadwerkelijke kerk in Franeker. Vermoedelijk is de kerkkap tijdens transport van een schip in het water gevallen. De houten balken waren begin jaren ’80 ontdekt door de RIJP en daarna herbegraven, waarbij de locatie achteraf niet meer te herleiden was. Nu de locatie opnieuw is vastgesteld, wordt deze plek beschermd en ingepast in de toekomstige plannen voor Pampus.


Afbeelding: Middeleeuwse kerkkap in Almere Pampus